صله رحم را از یاد نبرید [+فتوا]

صله رحم به معنی ارتباط همراه با لطف و احسان به خویشان نسبی است.صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی‌تقوا، مسلمان و کافر، ظالم و صالح) باید انجام شود. از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‏ رابطه ‏کرده‏ باشند.

البته صله رحم دارای درجاتی است که نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است؛ بله در صورتی که باعث ضرر دنیایی یا دینی می‌شود. باید به حدی که ضرر ندارد تغییر کند و تقلیل یابد. مثلا در مقابل ظالم و گناه کار همراه با امر به معروف و نهی از منکر مناسب باشد و به صورتی انجام شود که این ارتباط تایید اعمال آن‌ها محسوب نشود و در مقابل کسی که می‌داند از دیدن او خوشحال نمی‌شود باید به صورت کمک غیر مستقیم به او یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال لطف خود نسبت به او را به روش‌های مختلف ابراز دارد.

اسلام نسبت به صله رحم و کمک و حمایت و محبت نسبت به خویشاوندان اهمیت فوق العاده‏ ای قائل شده است و قطع رحم و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیدا نهی کرده است.

نظر تمام مراجع تقلید در مورد صله رحم حکم به وجوب آن است، و زیاد‌تر از آن را مستحب و ترک صله رحم را حرام می‌دانند. در این نوشتارچند نمونه از استفتائات مراجع را می‌آوریم:

سوال: آیا صله رحم با خویشاوندی که کافر یا مرتد محسوب می‏شود نیز واجب است؟

امام خمینی (ره): صله رحم مطلقاً واجب است.

سوال: حداقل وظیفه بر صله رحم چقدر است؟

آیت الله مکارم شیرازی : ارحام مختلف هستند. نسبت به پدر و مادر، فرزند، برادر و خواهر توجه بیشتری باید کرد و نسبت به ارحام دور، توجه مختصر کافی است.

سوال: به نظر جنابعالی «حدّاقل» صله رحم و قطع رحم، چه مقدار است؟

آیت الله مکارم شیرازی : حدّاقل صله رحم آن است که در عرف گفته شود: «فلان کس با خویشاوندانش ارتباط دارد» و اگر طوری رفتار کند که بگویند: «قطع رابطه کرده» قطع رحم محسوب می شود و بستگان در این رابطه با هم متفاوتند.

سوال: آیا قطع رابطه با ارحامی که تجاهر به گناهان می‏کنند جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانی : اگر قطع مراوده، موجب تنبّه و ارتداعِ آن‌ها از معصیت باشد، لازم است قطع مراوده شود.

سوال رحم در صله رحم به چه طبقه‌ای گفته می شود و حد آن را بیان کنید؟

آیت الله العظمی سیستانی : کسانی که با انسان در یک رحم شریکند و از اقارب بشمار می آیند، بنابراین شامل نزدیکان سببی نمی شود و همچنین کسانی که ارتباط نسبی دور دارند را شامل نمی شود. صله رحمی که واجب است، این است که به نحوی نسبت به آن‌ها احسان کند در مقامی که جای احسان است. مثلا در وقت بیماری عیادت نماید و در وقت دعوت بپذیرد و در وقت ملاقات احوال پرسی کند و در وقت نیاز کمک مالی نماید و امثال آن.

سوال: آیا ‌نزدیک و دور بودن خویشاوندی در مقدار صله رحم تأثیرگذارند؟

ارتباط با تمام افرادی که عرفاً خویشاوند نَسبی انسان به شمار می‌آیند واجب است، اما طبیعی است که خویشاوندان نزدیکی چون پدر و مادر و برادر و خواهر و فرزندان از اولویت بیشتری نسبت به دیگران برخوردارند و در صورت نداشتن فرصت کافی برای سرزدن به تمام بستگان و یا دور از دسترس بودن آنان، می‌توان از روشهایی چون احوال‌پرسی مختصر، تماس تلفنی، ارسال پیامک و... نیز برای بستگان دور‌تر بهره برد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

آیت الله العظمی خامنه‌ای : قطع رحم با کسانی که از خویشاوندان نَسَبی می‌باشند، جایز نیست و صله رحم متوقف بر مراوده و رفت و آمد ‏نیست و با احوالپرسی و پیغام فرستادن از طریق تلفن یا نامه هم محقق می‌شود. ‏

آیت الله العظمی مکارم شیرازی :اولاً: صله رحم یعنی ارتباط با خویشاوندان (از طریق دیدار یا نامه یا تلفن یا دعوت از آنان یا راه‌های دیگر). و مادام که مانع شرعی و عرفی در کار نباشد، نباید قطع کرد.

ثانیاً: ارحام، تمام بستگان نسبی هستند. البته نسبت به پدر و مادر، فرزند، برادر و خواهر توجه بیشتری باید کرد و نسبت به ارحام دور، توجه مختصر کافی است و خویشاوندان خیلی دور را شامل نمی‌شود.

آیت الله العظمی سیستانی :صله رحم واجب است و در غیر پدر و مادر کافیست هر چند وقت یکبار با تماس تلفنی جویای احوالشان باشید.

آیت الله العظمی صافی گلپایگانی :به طور کلی صله رحم واجب و قطع آن حرام است و فرقی بین درجه اول و دوم نیست.

آیت الله العظمی نوری همدانی :صله رحم واجب است و نباید ترک شود.

سوال: اگر برادر یا سایر نزدیکان فرد به وظایف دینی (نماز، روزه، خمس و...) عمل نمی ‏کنند و به تذکر هم گوش نمی ‏دهند، آیا می ‏تواند رفت و آمد با آنان را قطع کند؟

همه مراجع (به جز امام): خیر، نمی ‏تواند به این بهانه، صله رحم را ترک کند؛ مگر آنکه قطع رابطه (به طور موقّت) باعث تأثیر و بیداری او گردد. در این صورت از باب نهی از منکر لازم است. (صافی، جامع الاحکام، ج ۲، س ۴۸۰ و ۴۸۱؛ فاضل، جامع‏ المسائل، ج ۱، س ۹۴۰ و ۹۴۱؛ خامنه‏ای، اجوبة الاستفتاءات، س ۱۰۵۷؛ مکارم، استفتاءات، ج ۱، س ۱۱۵۶؛ نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۱۰۶۴؛ دفتر آیات عظام: وحید، تبریزی، بهجت و سیستانی)

امام خمینی ره: خیر، بکوشد با رفت و آمد او را ارشاد کند و از قطع رحم در هر حال اجتناب ورزد. امام، استفتاءات، ج ۱، امر به معروف، س ۱۳ و ۱۷ و ۲۲. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی)

چند سوال از آیة الله مجتبی تهرانی ره:

سوال: آیا من می‌‏توانم همسرم را از رفتن به خانه فامیل او به علّت پای‏بند نبودن آنان به احکام اسلامی منع کنم؟

خیر؛ فقط آن زن مکلّف است که احکام الهی را رعایت نماید.

سوال: اگر مردی همسر خود را از رفتن به خانه خویشاوندانش نهی کند تکلیف چیست؟

بدون اذن شوهر خارج شدن از منزل جایز نیست.

سوال: آیا منظور از ارحام که دید و بازدیدشان واجب است، اقوام درجه سه و چهار نظیر خاله مادر، خاله پدر، دایی مادر و... هم می‌‌شود؟ در مورد وجوب دید و بازدید، حدّ شرعی مقدار آنچه قدر است؟

اصلِ صله رحم مستحب و قطع رحم حرام است. حدّ شرعی صله رحم، مطّلع بودن از حالات آن‌ها است و اگر نیاز به رسیدگی دارند و توان رسیدگی دارد، رسیدگی کند.(تبیان)